ŚWIĄTKI W GMINIE JEDNOROŻEC: metalowe krzyże w podstawach z wnękami cz. 2

Zapraszam na prezentację najpopularniejszych krzyży przydrożnych na terenie gminy Jednorożec - są to metalowe krzyże w podstawach z wnękami. To druga część mini-cyklu, poprzedni odcinek przeczytacie tutaj: KLIK. Jakie krzyże zaprezentuję tym razem? Przekonajcie się sami!

Wszystkie zdjęcia we wpisie są mojego autorstwa. W innych przypadkach zostały podpisane. Lokalizacje krzyży zaznaczyłam na mapie mojego autorstwa, którą w całości można zobaczyć tutaj: KLIK.

1. Małowidz

a) Na posesji państwa Żokowskich (nr 34) stoi metalowy krzyż osadzony w betonowym postumencie z wnęką. Krzyż ma konstrukcję ażurową, którą zyskał dzięki zdobieniom. Pomalowany jest na czarno, zaś zakończenia ramion, umieszczona na okrągłej tarczy małą Pasyjka, daszek ją nakrywający oraz cztery (4x1) faliste promienie, zdobiące tarczę, pokryte zostały srebrną farbą. Po obu stronach pionowego ramienia poniżej Pasyjki ustawiono ceramiczne figurki: Najświętszego Serca Pana Jezusa po lewej i Niepokalanego Serca Maryi po prawej. Miejsce, w którym krzyż osadzony jest w podstawie, pomalowanej białą farbą, udekorowane jest bukietem sztucznych kwiatów. Przeszkloną wnękę, nakrytą od góry blaszanym daszkiem, chroniącym ją przed warunkami atmosferycznymi, wypełnia figura Niepokalanej. Obok stoi wazonik ze sztucznymi kwiatami. Postument stoi na trzyschodkowej podstawie. Krzyż został ufundowany przez Jana i Stanisławę Żokowskich na początku lat 60. XX w.

b) Przy ogrodzeniu posesji nr 76, w części wsi Małowidz zwanej Kurkami, stoi metalowy krzyż w kamiennej podstawie. Na przecięciu ramion umieszczona jest tarcza, na tle której zamocowano Pasyjkę – postać Chrystusa ma nienaturalnie podniesione w górę ręce – nakrytą daszkiem, zdobioną czterema (4x1) falistymi promieniami. Metalowe zdobienia przymocowane są do pionowej belki za pomocą blaszanych zaczepów. W podstawie znajduje się otwarta wnęka, pomalowana od wewnątrz białą farbą. Wypełnia ją figura Niepokalanej, ozdobiona sztucznymi kwiatami. Postument stoi na trzyschodkowej podstawie, stopnie wyłożone są płytkami. Przed krzyżem leżą sztuczne kwiaty.

Pierwotnie krzyż stał po drugiej stronie szosy. Możliwe, że został wystawiony w latach 60. XX w. Został przestawiony na obecne miejsce na początku lat 90. XX w.przez Stanisława Kutę. Ze starego krzyża zachowano metalową część, podstawa została zbudowana od nowa.

2. Nakieł

a) Krzyż znajduje się przy zakręcie i pochodzi prawdopodobnie z lat 50.–60. XX w. Został wystawiony jako fundacja mieszkańców wsi. Pierwotnie stał kilka metrów dalej i był kilkakrotnie przenoszony, ostatecznie trafił na obecne miejsce, gdy wytyczano nową szosę w latach 60.–70. XX w. Niegdyś bowiem w Nakle nie było ostrych zakrętów, droga z Bud Rządowych biegła prosto, a dzisiejsza główna droga przez wieś była drogą boczną.

Razem z metalowym krzyżem przeniesiono przed 1991 r. także drewniany krzyż, który stał w pierwotnym miejscu, kilka metrów dalej niż obecnie. Stawiali go m.in. Władysław Sobol i Franciszek Koziatek jako obronę przed cholerą (przed 1914 r.). Miał metalową Pasyjkę na przecięciu ramion, nakrytą blaszanym daszkiem, z którego w 1991 r. została tylko 1/3.

Po przeniesieniu krzyży oba otoczono drewnianymi płotkami na cokolikach, każdy osobno. Krzyże dekorowano kolorowymi wstążkami. Ok. 1992 r. klony znajdujące się przy starym krzyżu wycięto. Między 1991 a 2012 r. stary krzyż się rozpadł. Metalowy krzyż w kamiennym postumencie, stojący do dziś, został przed 2012 r. odnowiony. Cokół, wykonany przez Nadwodnego z Wólki Drążdżewskiej (gm. Krasnosielc), pomalowano na jasnobłękitno, podobnie metalowe ogrodzenie. Przeszklone drzwiczki pokryto białą farbą. Za nimi znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanej, stojąca we wnęce od początku. Udekorowana jest łukiem ze sztucznych kwiatów. Sam krzyż, bogato zdobiony, kowalskiej roboty, ozdabia pęk sztucznych kwiatów oraz kolorowe wstążki. Poniżej przecięcia ramion, na którym znajduje się Pasyjka, na poziomym pręcie umieszczono małe figurki Pana Jezusa, po jednej z każdej strony. Figurka po lewej stronie (patrząc frontalnie) nie ma głowy i części tułowia. Figurki są ceramiczne, zniszczone u podstawy.

Kadr z filmu ks. M. Mecha, lato 1991 r.

Kadr z filmu ks. M. Mecha, lato 1991 r.

b) Metalowy krzyż osadzony w pomalowanym na niebiesko postumencie stoi na opuszczonej posesji nr 8. Został wystawiony prawdopodobnie w latach 70–80. XX w. przez ówczesnych właścicieli posesji, Edwarda i Zofię Panuś. Krzyż pomalowany na srebrno, z Pasyjką osłoniętą daszkiem i zakończeniem ramion w postaci listów o łezkowatym kształcie, zdobią sztuczne kwiaty oraz wstążki. W przeszklonej wnęce, za drzwiczkami, których rama jest pomalowana na biało, znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanej, przyozdobiona sztucznymi kwiatami oraz srebrnym łańcuchem. U podstawy krzyża leżą sztuczne kwiaty, które oplatają też postument w kilku miejscach. W 1991 r. figurę Matki Bożej otaczał łuk z rzadko rozstawionych sztucznych kwiatów, przed figurą stał mały obrazek Matki Bożej w srebrnej plastikowej ramce. Wówczas krzyż pomalowany był na czarno, jedynie Pasyjka, daszek i zakończenia ramion miały srebrną barwę. Krzyż wystawiono na miejscu, gdzie przed 1960 r. rósł klon, na którym wisiała skrzynkowa kapliczka. Kiedyś przy krzyżu zbierano się na nabożeństwa miesięczne: majowe i czerwcowe.

c) Osadzony jest w kamiennym postumencie. Został wystawiony prawdopodobnie w latach 70–80. XX w. przez mieszkających tu wówczas państwa Koziatków. Krzyż, zdobiony promieniami i falistymi elementami, z Pasyjką osłoniętą daszkiem oraz zakończeniem ramion w postaci łezkowatych listków, wykonał kowal Józef Koziatek z pobliskich Bud Prywatnych (gm. Krasnosielc). Pod przecięciem ramion, na poziomo umocowanym pręcie, znajdują się małe figurki Matki Bożej (takie same po obu stronach). W wyższej części postawy, w małej przeszklonej wnęce umieszczony był obrazek św. Teresy od Dzieciątka Jezus, jednak przed 2012 r. odpadł. W niższej części podstawy, w otwartej wnęce, znajduje się figura Matki Bożej z Lourdes z różańcem w ręku. 

Wcześniej (na pewno w lipcu 1991 r.) we wnęce, wówczas przeszklonej, stała inna figura Matki Bożej. Przynajmniej od 1991 r. postument pomalowany jest na ciemnoniebiesko. Krzyż ozdabiany jest kolorowymi wstążkami. By go odnowić, co było czynione kilka razy, należało wyjąć metalowy krzyż, w czym pomagał Władysław Płocharczyk mieszkający na sąsiedniej posesji. 

Krzyż otoczony jest metalowym ogrodzeniem. Możliwe, że trzeba go będzie przesunąć w głąb posesji, ponieważ stoi w miejscu, w którym prawnie wytyczona jest szosa.

3. Obórki

Krzyż na posesji nr 28 został wystawiony w 2000 r. Wykonał go właściciel posesji, Kazimierz Wywigacz. Pomalowany na czarno metalowy krzyż jest zdobiony srebrnymi elementami: ma ramiona zakończone formami podobnymi do trójlistnej koniczyny, Pasyjkę nakrytą dużym daszkiem, faliste promienie i wiele wygiętych w półkola zdobień. W dolnej części krzyża po obu jego stronach umocowano stojaki na doniczki z kwiatami. Krzyż osadzony jest w wykonanej z lastryka podstawie, obłożone w części płytkami. Płaska powierzchnia podstawy zdobiona jest kwiatami, a cały krzyż – kolorowymi wstążkami. Krzyż został poświęcony przez ks. Jana Pakiełę, ówczesnego proboszcza parafii Święte Miejsce. Właściciel rozważa wystawienie metalowego ogrodzenia, które ma zastąpić drewniany płotek. Otacza on krzyż z trzech stron, w jego obrębie rosną m.in. dwie tuje, flankujące świątek Do krzyża prowadzi otwierana od strony szosy furtka.

4. Olszewka

Przy skręcie z drogi do posesji nr 104 stoi metalowy krzyż, osadzony w betonowej podstawie. Krzyż pomalowany jest czarną farbą, ramiona wieńczą blaszane romby. Pasyjka na przecięciu ramion jest srebrna, nakryta blaszanym daszkiem w tym samym kolorze. Krzyż zdobią równoległe do ramion metalowe pręty oraz skręcone promienie (4x3). Po obu stronach dolnej części pionowego ramienia zamocowane są dwa stojaki na doniczki z kwiatami. Ciekawy kształt ma postument, w którym osadzony jest krzyż: górna część ma kształt dwuspadzisty i jest szersza niż dolna, w której znajduje się przeszklona wnęka. W niej umieszczono wyblakły obrazek w drewnianej ramce, przedstawiający Matkę Boża Częstochowską, zdobiony wokół sztucznymi kwiatami. Cokół pomalowany jest na ciemnoczerwono, podobnie jak metalowe niskie ogrodzenie. W jego obrębie rosną kwiaty. Fundatorami byli Zofia i Kazimierz Pogorzelscy, obecnie krzyżem opiekują się Marzena i Tomasz Gnatkowscy.

5. Parciaki

a) Przydrożny krzyż przy szosie z Parciak do Dynaku, po prawej stronie drogi (przy skręcie do posesji nr 26), został wystawiony w maju 1965 r. przez Stanisława Kardasia. Bogato zdobiony metalowy krzyż z Pasyjką z daszkiem i promieniami został osadzony w kamiennym postumencie z wnęką. Za przeszklonymi drzwiczkami ustawiono figurę Matki Bożej Niepokalanej, przyozdobioną łukiem ze sztucznych kwiatów. Krzyż zdobią sztuczne kwiaty oraz kolorowe wstążki. Postument pomalowany jest na niebiesko, u jego podstawy, na jednym ze schodków, umieszczono datę wystawienia krzyża („19 / 65”). Krzyż ogrodzony jest płotkiem z prefabrykatów betonowych. Wcześniej świątek otaczał drewniany płotek, zastąpiony przez obecne ogrodzenie ok. 2000 r.

b) W 1957 r. Stanisław Kardaś wystawił metalowy krzyż w betonowej podstawie - znajduje się na posesji nr 141. O dacie wystawienia informuje inskrypcja „19 / 57” w dolnej części schodkowej podstawy krzyża, pomalowanej na srebrno. W tym samym kolorze utrzymany jest cały krzyż, zdobiony promieniami, falistymi elementami , słoneczkiem z czterema promieniami oraz Pasyjką. W podstawie we wnęce, za przeszklonymi drzwiczkami, które latem 2015 r. zostały wzmocnione blachą, znajduje się figurka Matki Bożej Niepokalanej. Otaczają ją sztuczne kwiaty, zdobiące też, wraz z kolorowymi wstążkami, cały krzyż i jego otoczenie. Drewniane ogrodzenie posesji jest niższe w miejscu, w którym stoi krzyż, by był lepiej widoczny. Wcześniej we wnęce stała większa figurka, obecna została zakupiona w Ostrołęce.

c) Krzyż naprzeciw posesji nr 137 wystawili Stanisława i Aleksander Jurczak. Niegdyś flankowany dwiema brzozami, które ok. 2011–2012 r. złamały się podczas burzy, dziś otoczony jest dwoma tujami i kwiatami. Żelazny krzyż osadzony jest w kamiennym postumencie, w którym we wnęce znajduje się stara figura Matki Bożej Niepokalanej, zakupiona specjalnie do tego celu. Krzyż otacza niski drewniany płotek, a świątek ozdabiają sztuczne kwiaty umieszczone wzdłuż ramion oraz we wnęce jako łuk otaczający figurę. Poniżej przecięcia ramion zawieszone są dwie doniczki z kwiatami. Krzyż zdobią kolorowe wstążki. Świątek stoi w tym miejscu od ok. 1958–1961 r. Podczas objazdu pól zatrzymuje się tutaj ksiądz, a pod krzyżem zakopywany jest fragment Ewangelii. Mieszkańcy zbierają się tutaj na nabożeństwa majowe i czerwcowe.

Fot. J. Michalak, sierpień 2005 r. Źródło.

d) Na kolonii Gontarka (posesja nr 132) stoi metalowy krzyż, osadzony w szerokiej podstawie. Jest pomalowany na srebrno, jego ramiona wieńczą metalowe formy podobne do łezek, niewielka Pasyjka nakryta jest daszkiem. Krzyż zdobią m.in. promienie (4x3). Cokół wykonany jest z czerwonej cegły. W wielu miejscach odpadł tynk. W przedniej ścianie podstawy znajduje się mała wnęka. Przesłoniętą ją ujętym w drewnianą ramkę szkłem. We wnęce ustawiona została plastikowa figurka Matki Bożej Królowej Polski z Orłem Białym na piersi, którą ozdabiają sztuczne kwiaty. Płot otaczający posesję jest niższy w miejscu, gdzie stoi krzyż, by lepiej go wyeksponować.

Zachęcam do śledzenia bloga i fanpage'a projektu kapliczkowego: KLIK. Niedługo pojawi się trzecia część tego mini-cyklu.

Tekst powstał w ramach projektu "Wybrane aspekty dziedzictwa kulturowo-historycznego gminy Jednorożec. Kapliczki i krzyże przydrożne" realizowanego dzięki stypendium za wybitne osiągnięcia w różnych sferach działalności edukacyjnej dla szczególnie uzdolnionych studentów zamieszkałych na terenie Powiatu Przasnyskiego w roku akademickim 2014/2015. Organizatorem i Fundatorem stypendium jest Starostwo Powiatowe w Przasnyszu.

Strona internetowa projektu (Facebook): KLIK.

Strona internetowa Fundatora: KLIK.

Projekt zakończył się wydaniem książki "Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec". Publikacja jest dostępna w sprzedaży, więcej szczegółów: KLIK.

Do następnego!