Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: szlaki turystyczne w gminie Jednorożec

Wydawać by się mogło, że trasy turystyczne wyznacza się jedynie na terenach rzeczywiście wyróżniających się pod względem historycznym, kulturowym czy przyrodniczym. Ale tak nie jest. Także poprzez gminę Jednorożec przebiega wiele wartych uwagi szlaków turystycznych, co może wydawać się dziwne dla mieszkających tu na co dzień i nie zdających sobie sprawy z bogactwa kulturowo-historycznego regionu. W dzisiejszym wpisie zaprezentuję te szlaki i pokażę Wam niektóre atrakcje, jakie można znaleźć na opisywanych trasach.

Poniżej zamieszczam mapę gminy Jednorożec z naniesionymi różnymi kolorami szlakami turystycznymi.

Wykonanie własne na podkładzie ze strony: KLIK.

1. Trasa „Kurpiowska” (zielone kropki) - prowadzi z Jednorożca przez Ulatowo-Pogorzel, Małowidz i Olszewkę. Zachowało się tutaj wiele chat kurpiowskich z początku XX wieku. W ostatniej z tych miejscowości planowane jest otworzenie Kurpiowskiej Izby Regionalnej, zlokalizowanej w starym budynku plebanii. Trasa wiedzie dalej lasami do Budzisk, skąd po odpoczynku i zwiedzeniu leśniczówek, wraca się do Jednorożca.

Ja bardzo chętnie wydłużyłabym tę trasę. Z Olszewki do Parciak i Żelaznej Rządowej, a z powrotem przez Budziska do Jednorożca i Stegny. W Parciakach i Żelaznej zachowało się wiele kurpiowskich chat, a w Żelaznej istnieje też zespół regionalny, dlatego warto włączyć te miejscowości do kurpiowskiego szlaku turystycznego w naszej gminie.

Stegna, ul. Wolności. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. Wojciech Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Kurpiowska drewniana chata w Jednorożcu przy ul. Mazowieckiej z początku XX wieku. Fot. własna, 2014 r.

Chata kurpiowska w Jednorożcu przy ul. Mazowieckiej. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Drewniany dom z początku XX wieku przy pl. Św. Floriana (dawnej ulicy Kościelnej) w Jednorożcu. Fot. Teresa Wojciechowska. Źródło.

Drewniany dom z początku XX wieku w Jednorożcu przy ul. Długiej. Stan na 2014 r. Fot. własna.

Drewniany dom w Jednorożcu przy ul. Długiej. Stan na 2014 r. Fot. własna.

Drewniana chata kurpiowska ze zdobieniami okiennic z początku XX wieku w Jednorożcu przy ul. Długiej. Stan na 2014 r. Fot. własna.

Szczegóły z poprzedniego zdjęcia. Stan na 2014 r. Fot. własna.

Dom z początku XX wieku przy ulicy Długiej w Jednorożcu. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Chaty kurpiowskie przy ul. Długiej w Jednorożcu. Stan na VI 2014 r. Fot. własna.

Budownictwo w Ulatowie-Pogorzeli. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. Wojciech Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Chata w Małowidzu. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 2 (10)/2008.

Kurpiowskie chaty w Olszewce. Źródło: Marcin Żerański, Kurpie. Puszcza Zielona: przewodnik turystyczny, Cieszyn 2008.

Chaty w Olszewce. Źródło: Gmina Jednorożec. Przewodnik subiektywny, red. W. Łukaszewski, Jednorożec 2014.

Chata kurpiowska w Olszewce. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 2 (10)/2008.

Dom w Parciakach, figurujący w ewidencji zabytków. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 3(11)/2008.

Zabytkowa chata kurpiowska w Parciakach. Źródło: "Głos gminy Jednorożec" 3 (11)/2008.

Chata w Żelaznej Rządowej. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Chata państwa Olendrów od strony drogi i przydrożny krzyż w Żelaznej Rządowej. Fot. Mirosław Krejpowcz. Źródło.

Siedziba Nadleśnictwa Parciaki w Budziskach. Źródło.

2. Trasa „Powstańcza” (niebieskie kropki) – prowadzi z Przasnysza do Drążdżewa Nowego, stamtąd łąkami na Polską Górę nad Orzycem. Po powrocie do Jednorożca jedziemy do Nakła (możliwy nocleg w szkole), a następnie przez Budy Rządowe, Budziska i Parciaki do Dynaku (nocleg w starej, zabytkowej chacie kurpiowskiej). Z Dynaku wracamy do Parciak, skąd udajemy się do Żelaznej Rządowej i Prywatnej, a następnie do Żelaznej Rządowej-Gutochy nad miejscowe stawy i nad rzekę Płodownicę. Powrót do Przasnysza przez bazę noclegową w Nakle i Jednorożec. Trasa obejmuje dzięki temu dwa miejsca pamięci, związane z powstaniem styczniowym: Polską Górę, gdzie w czerwcu 1863 r. powstańcy stoczyli bitwę z Rosjanami (warto poczytać o znaleziskach z okresu powstania: KLIK) oraz Żelazną Rządową, gdzie podobna bitwa rozegrała się w październiku 1863 r.

Opis bitwy na Polskiej Górze: KLIK.

Mapa dojazdu na Polską Kępę z Drążdżewa Nowego. Źródło.

Fot. D. Felba. Źródło.

Pomnik powstańca i tablica w Żelaznej Rządowej. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Stawy rybne w Żelaznej Rządowej-Gutosze. Źródło.

3. Trasa „Budownictwa Kurpiowskiego” (czerwone kropki) – prowadzi z Przasnysza w kierunku na Szlę, gdzie skręca do miejscowości Przejmy i stamtąd prowadzi przez Obórki i Lipę do Jednorożca. Na trasie zachowało się wiele domów kurpiowskich z tradycyjnych zdobnictwem, głównie z początku XX wieku.

Zdjęcia z Jednorożca umieściłam przy opisie trasy "kurpiowskiej" (punkt 1.).

Szla. Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Chata w Lipie. Fot. Sergiusz Lelewski.

Najstarszy dom w Lipie (ponad 100 lat), po prawej stronie drogi, jadąc od Jednorożca, między posesją p. Skowrońskich a Wylotów. Fot. własna, 2014 r.

4. Trasa „Śladem Zaścianków” (fioletowe kropki) – prowadzi z Jednorożca przez Małowidz, Ulatowo–Słabogórę do Kobylaków–Czarzastych i do Kobylaków–Konopek. Następnie przez Kobylaki-Wólkę do Ulatowa-Słabogóry i przez Małowidz i Ulatowo-Pogorzel do Jednorożca.

Ulatowo-Słabogóra, chata w kurpiowskim stylu. Źródło.

Dom z początku XX w. w Ulatowie-Słabogórze. Źródło: folder informacyjny gminy Jednorożec.

Historię szlacheckich zaścianków w okolicy Kobylak można przeczytać tutaj: KLIK, a miejscowości z członem Ulatowo w nazwie tutaj: KLIK (link chwilowo niedostępny).

5. Trasa „Jarmarczna” (żółte kropki) – prowadzi z Jednorożca poprzez Małowidz i Połoń (po drodze przy szosie między Małowidzem z Połonią warto zobaczyć drewnianą kapliczkę z wizerunkiem Matki Boskiej, usytuowaną na suchej sośnie), skąd trasa wiedzie do Chorzel na czwartkowy, cotygodniowy jarmark.

Legenda o martwej sośnie między Małowidzem a Połonią: KLIK.

Fot. Mirosław Krejpowicz. Źródło.

Postulowane szlaki:

1. Szlak pradziejowo-słowiański (niebieska strzałka) - przez Ulatowo-Dąbrówkę, Ulatowo-Słabogórę i Ulatowo-Pogorzel do Małowidza i Olszewki. Wydaje mi się, że ten szlak zostanie oparty na znaleziskach archeologicznych na terenie gminy, ale nie znam szczegółów planu trasy. O stanowiskach archeologicznych w gminie Jednorożec możecie poczytać tutaj: KLIK.

2. Szlak „doliną Orzyca” (ok. 20 km) - trasa koncentruje się na miejscowościach położonych w obrębie gminy Jednorożec w dolinie rzeki Orzyc: Jednorożec, Budziska, Budy-Rządowe, Nakieł, leśniczówka Murowanka, Budziska, Góra Orzeł, Góry Okół, Góry Taboły, Olszewka.

3. Szlak „rycerski” (ok. 25 km) - biegnie z terenu gminy Krzynowłoga Mała poprzez: Ulatowo-Borzuchy, Kobylaki-Czarzaste, Jednorożec, Stegnę do Żelaznej Prywatnej. Koncentruje się na terenach, które w przeszłości należały do rodzin rycersko-szlacheckich, po części powtarza trasę szlaku "zaściankowego", ale dodatkowo zahacza o Stegnę, dawniej należącą do Krasińskich (o jej historii można poczytać tutaj: KLIK).

Nie należy zapominać, że na trasach każdego z tych szlaków znajduje się wiele kapliczek i krzyży przydrożnych. Już niedługo zacznę przybliżać Wam moje badania na ten temat. Część z nich możecie znaleźć w albumie "Historia i dziedzictwo Ziemi Jednorożeckiej' na Facebooku: KLIK.

Jednocześnie zachęcam do zapoznania się z innymi postami, w których pojawiają się informacje uzupełniające powyższy wpis:

Zdjęcia lotnicze z gminy Jednorożec: KLIK.

I część historii Jednorożca (do końca XVIII wieku): KLIK.

II część historii Jednorożca (1801-1914): KLIK.
III część historii Jednorożca (1914-1939): KLIK.

Więcej interesujących wpisów z serii MAŁA OJCZYZNA znajdziecie pod odpowiednią zakładką (na górze pod nagłówkiem/banerem) lub bezpośrednio pod tym linkiem: KLIK.

Źródła:

UCHWAŁA Nr XXXVIII/188/2010 RADY GMINY JEDNOROŻEC z dnia 5 marca 2010 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Jednorożec dla zespołu wsi Jednorożec - Stegna i część wsi Ulatowo Pogorzel.

Uchwała nr XXVI/129/29 rady Gminy Jednorożec z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odbudowy Miejscowości Jednorożec.

Do następnego!